این شهر به دلیل وضع طبیعی مناسب بندرگاهی و اجرای طرحهای صدور فراورده های نفتی پالایشگاه آبادان و همچنین نزدیکی به بندرامام خمینی و مجتمعهای پتروشیمی مجاور آن ، شهری مهاجرپذیر بوده است ، به طوری که در 1365 ش از 808 ، 71 تن جمعیت آن ، 8ر31% متولد شهرهای دیگر، 12% متولد نقاط روستایی ، و 3% نیز اتباع غیرایرانی بودند. در 1344 ش ، با تصویب هیئت وزیران ، نام بندر معشور به بندر ماهشهر تغییر یافت (نوبان ، ص 112؛ ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ؛ مرتضائی ، همانجاها).

پیشینه . به نوشتة حمدالله مستوفی بنای شهر منسوب به لهراسب کیانی بوده است (ص 130). محققان دربارة تاریخ این منطقه از ناحیه ای به نام «ریشهر» یاد می کنند و معتقدند که دو ریشهر وجود داشته است ؛ یکی در نُه کیلومتری جنوب بندر * بوشهر فعلی ، دیگری در نزدیکی بندرماهشهر فعلی که رودخانة طاب (جراحی ) آن را مشروب می کرد. به نوشتة امام شوشتری ، در مشرق بندرِ «سوق بحر» (دریابازار)، بنادر کوچکی نظیر دَوْرَق ، باسْیان و ماچول (همان ماهشهر) وجود داشت که محل مبادله و حمل و نقل کالاها از خلیج فارس به شرق و غرب جهان بود و ... ] در این ناحیه [ از عصر ساسانی و اشکانی گمرکخانه وجود داشته ، و احتمالاً مالیات گمرکی 10% ] عُشر [ بهای کالا بوده که بعدها اعراب آن را به «عشور» ترجمه کرده اند. گمرکخانه های این بنادر به امیران و ثروتمندان اجاره داده می شد و گویا این رسم در عصر اسلامی ، تقلیدی از عهد ساسانی بوده است (ص 46ـ47). در قرن چهارم ، ریشهر منبر داشت و دَیْرْجان (یا دارجان / دَریان )، شهرکِ رُستاق (تقریباً برابر دهستان امروزی ) ریشهر به شمار می آمد و فاصلة ریشهر تا اَرَّجان / اَرگان و مَهرُبان یک مرحله بود (ابن حوقل ، ص 38؛ مقدسی ، ص 426، 453). به نوشتة ابن بلخی در قرن ششم ، ریشهر شهرکی میان ارّجان و خوزستان ، برکنار دریا و نزدیک قلعة امیر فرامرزبن هداب بوده و جز ماهی و خرما و کتان چیزی نداشته و دارای نواحی بسیار بوده است و مردم آنجا بیشتر تجارت دریایی می کرده اند. وی آن را شهری با جامع و منبر که بعضی از نواحی آن از شهر آبادتر بوده ، وصف کرده است (ص 149). حمدالله مستوفی آن را «ریصهر» ضبط کرده و گفته است که پارسیان آن را ریشهر می گفتند و به «بربیان » نیز معروف بود. هوای آنجا گرم و متعفن بود، به طوری که مردمش در تابستان به قلعه ها که هوای خوب داشته می رفتند (همانجا).

ابن بطوطه ، این بندر را «ماجول » نامیده (ج 1، ص 200) که به نظر سلطانی بهبهانی ، همان معشور (برخی منابع : معشوق ) است که از عشر (گمرک ) گرفته شده است (ص 227). به نوشتة ابن بطوطه ، ماجول شهر کوچکی بوده با زمینهای شوره زار و بدون درخت و سبزه ، و دارای یکی از بزرگترین بازارها بوده و از رامز (رامهرمز) به آنجا حبوبات می برده اند، و از ماجول تا رامز از طریق بیابان سه روز راه بوده است (ج 1، ص 200ـ201). بندر معشور، در دورة صفویه و بعداز آن اهمیت چندانی نداشته و نامی از آن در کتب تاریخی و جغرافیایی نیامده است . کُرزُن که در اواخر دورة قاجاریه به جنوب ایران سفر کرده بود، بندر معشور را بندری حقیر که از دیرباز نام و نشان سابق خود را از دست داده معرفی کرده ، که حمل ونقل آن با قایقهای محلی صورت می گرفته است (ج 2، ص 482). در اوایل قرن چهاردهم / اواخر قرن نوزدهم ، بندر ماهشهر بندر کوچکی بود که از آنجا کشتیهای محلی کالاهای وارداتی و صادراتی را برای قبایل عرب همسایه حمل می کردند ( ایرانیکا ، ذیل مادّه ). کازرونی فاصلة آن را تا دریا یک فرسنگ و نیم ضبط کرده و می نویسد: «هنگام مد دریا آب دریا تا نیم فرسنگی بندر مذکور در آن خور می آید و سفاین کوچک و متوسط تا نیم فرسنگی بندر مذکور می آیند و آنچه محمول سفاین است از آنها بیرون آورند و آن محل را «سِیف » ] = بندرگاه [ می نامند» و در ادامه از قلعة آن ، تعداد خانه ها (سیصد خانه )، خراج آن (سالانه 200 ، 1 قروش و یک رأس کُرّه که به شیخ ثامرخان می دادند)، زنان که لباس عربی و مردان که لباسی مرکب از لباس عربی و عجمی می پوشیدند، و اهالی که به زبان عربی و عجمی صحبت می کردند، یاد کرده است (ص 34ـ36).

حیات بندر ماهشهر با احداث راه آهن سراسری و تأسیس و توسعة بندر شاهپور در اوایل حکومت پهلوی آغاز شد. پس از آن ، به این بندر برای صدور نفت خام توجه شد و بتدریج با کشیده شدن لوله های نفت ـ که نفت را از آغاجاری به پالایشگاه آبادان و از آنجا به بندر ماهشهر می رساند ـ و با ایجاد مخازن نفت ، روبه آبادانی گذاشت ( ایرانیکا ، همانجا؛ امام شوشتری ، ص 43؛ ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج 90، ص 32). صدور نفت خام از این بندر در 1324 ش آغاز شد. در 1337 ش ، شرکتهای عامل نفت ایران بندر دیگری برای صدور نفت خام در جزیرة خارک ایجاد کردند و سپس با اجرای طرحی به نام «چم »، بندر ماهشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز در کنار خورموسی و دسترسی بهتر نفتکشها برای حمل و صدور فراورده های نفتی پالایشگاه آبادان انتخاب و به بندری مجهز و امروزی تبدیل گردید. در 1338 ش ، حدود 300 ، 1 کشتی نفتکش تقریباً 000 ، 700 ، 26تن نفت خام بارگیری کردند که قسمت اعظم آن از منطقة آغاجاری با خطوط لوله به این بندر ارسال و از آنجا به خارج از کشور صادر می شد ( ماهشهر: بندر صدور فراورده های نفتی ، ص 5، 8، 32ـ33؛ دایرة المعارف فارسی ، ذیل «بندر معشور»). برای انتقال 38 نوع فراوردة نفتی با چهار خط لولة عمده تا بندرماهشهر، تغییرات عمده ای در شبکة جریان نفت و مخازن صورت گرفت . یک مرکز جدید نظارت بر خط لوله مجهز به وسایل مراقبت خودکار، شبکة دقیق مخابرات ، و 38 مخزن جدید برای ذخیره کردن فراورده های نفتی ساخته شد؛ تسهیلات برای لوله کشی و تلمبه و بارگیری ، مخلوط کنندة فراورده های نفتی ، شبکه نظارت و مراقبت مجهز ایجاد شد. امروزه به جای آنکه نفت خام منطقة آغاجاری به بندر ماهشهر انتقال داده شود، فراورده های نفتی آبادان از طریق خط لوله به این مرکز حمل می شود. اجرای طرح چم و ایجاد تأسیسات عظیم ، موجب بازدهی بیشتر صدور فراورده های پالایشگاه آبادان و کوتاهتر شدن زمان ورود و خروج کشتیها و دسترسی بهتر به نفتکشها و سرعت بارگیری در مقایسه با

آبادان شده است ( ماهشهر: بندر صدور فراورده های نفتی ، ص 13، 15، 33). در 1376 ش ، حجم تخلیه و بارگیری نفتی بندرماهشهر 000 ، 936 ، 13 تن بود (سازمان بنادر و کشتیرانی ، ص 26). توسعه و ترقی بندر، موجب توسعة تسهیلات و تجهیزات شهری و افزایش مهاجرپذیری شهر شده ، و این تغییرات به تغییر بافت شهر و پیدایش بافت جدید با خانه های نوساز برای کارکنان شرکت نفت و پتروشیمی و فعالیتهای وابسته ، انجامیده است .

منابع : ابن بطوطه ، سفرنامة ابن بطوطه ، ترجمة محمدعلی موحد، تهران 1361 ش ؛ ابن بلخی ، فارس نامه ، چاپ گی لسترنج و رینولد آلن نیکلسون ، لندن 1921 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: